Sabtu, 19 November 2011

Kacangkit



Kacangkit
Olih : Putu Sutrima Dewi
Krama banjare pada ngatipuk maebat di jumahne Pan Kobar, santukan nuju rainane benjang, Sukra Umanis pinanggal 10 sasih Kapat, pianakne Pan Kobar pacang masakapan, sami karma banjare kaundang, sabilang anak macunguh kaundang keto raos tetuane. Keto masi rame raose ngorahang dinane malih kalih rahina, wus resepsi pacang ngadakang joged bungbung mabarung, wireh asapunika Pan Kobar paling ngrereh tukang terang, mangda nuju upakarane tan wenten sabeh.
“Codet…. Codet….! Men kenken be nepukin tukang terang ane wayah paplajahane?”
“Ow…. sampun..,sampun, jeg beres to! Tukang terang kelas kakap be kalihang!”
”Nah… gelah nerima pang be pragat dogen!”Keto munyine Pan Kobar laut maklieng ngalahin I Codet.
Nemangkin sampun mapenge banten apejatian, misi nasi manca warna limang tanding, Balian saktine sampun rauh, kumisne jempe, maimbuh sirahne lengar alah lapangan voli anake ngadanin, panglingsire nyatuayang minab wantah sakadi asapunika caciren anake kereng malajahin sastra wayah, sampun lengar maimbuh rambutne putih, putih ulian masemir napi ulian kereng malajahin sastra? Cutetne titiang tan uning, maibuh makaca mata selem nyaruang matane jereng, makta tas brengbeng, yen napi kaden isin tase punika? Minab tengahne misi pakakas, rerajahan apange takut anake mangatonang.
 “Tut….mai atehin kejep gelah ke Merajan! Bantene suba misi sesari!?” Keto raos Balian saktine tekening I Ketut Codet.
“Ow… meriki…meriki…! Bantene sampun madaging sari!!!” Sautne Codet sambilange makeneh, nguda tumben ada balian nakonang sesari? Yen sekadi pemangku utawi sulinggih sing taen nakonang sesari, ow…minab ulian ya biasa nerang, liu jenenge nelahang bayu memantra, keto I Codet ngomong ring angan ipun, raris ya ngrereh Pan Kobar.
“Bli…bli….kenken ne? Baliane adi nakonang sesari!?”
“Bah …adi keto!? Suba misi…limang atus tali… kuangan to!? Nah men keto jangin buin ayuta! Ulesne mula saje sakti baliane to…nah apange sing ade ujan dogen melah be bayune, lek atine ngelah gae ade ujan.” Keto munyine Pan Kobar.
Baliane ngagah isin tasne, kaden nyemak pakakas,,,, yehhhh…jeg dupa jemaka!
“ Ne dupa suba mapasupati,,,,yen sing percaya, ne adekin bone! Nak len bon dupane suba mapasupati teken ne konden mapasupati!” Keto raos Baliane teken Codet.
Mula saje turah dupane ento mapasupati, mare kaenjit bone nyangetang miik mangalub, buina dupane maseet benang tridatu, bah,,,turah ne ulesne dupane ane anggone ngundang wong samar, keto malih I Codet makeneh ring angan ipun. Baliane mare ningalin sesarine liu misi pis jeg prajani gede-gede raosne memantra, Om……omm….mimih… jeg wayah mantrane, turah soroh basa kawine mekejang tedunange, yen napi kaden artine? titiang tan meled uning. Ne paling aenge baliane totonan bangun ngabe dupa telung katih, lan umahne Pan Kobar linderine ping telu, ngae angob krama banjare ngatonang, maimbuh gragah-gregeh sakadi anake bise ngleak makiken nadi. Sakancan anake nyingakin angob tekening tingkah Balian saktine totonan, makejang nakonang uli dije sujatine Pan Kobar nedunang tukang terang ne sakti buka keto!? Pan Kobar ngepah ngelel nyingakin baliane totonan.
“Niki pak (ngenjuhang dupa) dupa!!! Sampunang baange mati dupane sane munggah di Kamulan! Yening mati gentosin aji dupane nenenan! Nemangkin titiang mapamit budal dumun, santukan tan deriki manten titiang pacang nerang, naler malih jebos ring desa Bakah malih titiang pacang nerang, sampun akeh sane uning kaduegan titiange!” Jeg maceengan kupingne Pan Kobar ningehang raos baliane sane buka keto. Mangkin sampun mawasta puput pakaryan Pan Kobare, lege manahne sawireh yukti ten wenten ujan aketelan.
“Tut..mai je akejeb, ade ne lakar omongang Bli,!”
“Napi, Bli? Ade kuangan dugas gaen Bline?”
“Tusing Tut. . . Bli lege pesan, santukan gaene sida labda karya, kene Tut… sujatine dija Ketut maan ngalih balian ane buka keto? Bli dot melajah kemu, apang nawang ape abedik indik kaweruhan panerangan utawi rerajahan, pang bates bisa nolak bala dogen jeg kanggo be, nyen nawang ade nak ane mekeneh jele teken bli, pang bisa masi Bli nangkis nang abedik!”
“Ow… kene sujatine to Bli. . .sawitran tiange ngorahin tiang baliane to, kocap baliane totonan sampun kasub kone kaduegannye, anak tusing ja nerang dogen bisane, ngubadin anak gelem kene teluh masi bisa, gelem kene pengayam-ayam masi bisa, apabuin kene cetik mare tolihe dogen be seger bene, nak ngelah batu mekocok ajak batu bolong kone… buina yen ada poh matah mare gisine dogen dadi nasak, keto masi yen ade duren matah nu di punyane mare tolihe jeg nasak lan ulung prajanian!” Keto munyine Codet ngelantur.
“Beh…amen keto jeg meled pesan Bli maguru kemu, Ketut nawang dija umahne?”
“Beh…yen tepengane punika tiang tan rungu Bli!”
“Men dugas gaene kenkenang ngalih baliane totonan?
“Ow ..timpale ngundang kemu, enjuin tiang pipis jeg prejani nyak!”
“Pipis nyene kebaang?”
“Pipis bline..!” Kedek nyaruang elek.
“Bli yen dingeh-dingeh tiang buin, baliane to yen nepuk kone pakewuh, nak ke Mrajapati makudung kasa nunas panugrahang ring Bhatarane irika!”
“Mih…seken-seken wayah be to paplajahane! Nah cutetne mani atuin be Bli ka umah baliane to, cai jani kemu nakonang malu dija sujatine umah baliane totonan!” Keto raosne Pan Kobar ngorahin I Codet, bas kaliwat ngaat ipune maguru tekening baliane punika.
Sawetara galah pitu wengi, Pan Kobar ngajak I Codet sampun rauh ring pondok  baliane, enyeh mase bulun kalongne menek nyingakin pondoke punika, akeh soroh rarajahan pada magantung irika.
“Wenten napi sujatine niki Pak? Dados meled pesan yen rasayang tiang Bapak rauh mariki?” Keto patakon Jero Baliane.
“Ampura niki Jero, titiang meled maguru tekening Jero, meled titiang uning nang akidik indik ……!?” Mare lakar ngelanturang ngeraos Pan Kobar saget suba baliane ngraos.
“Inggih….inggih… sampunang lanturange, titiang sampun uning indik pikenoh bapake rauh mriki, sadurung malajahin indik kaweruhanne puniki, Bapak patut mlajahin buku-bukune puniki (ngenjuhang buku)! Wusan punika sing perlu tare tiang misi ka pura nunas kene- keto…. jeg sampun pastika Bapak bisa, nanging deriki wacen, titiang je pacang marengin sampunang bukun tiange baktane budal, nyanan tiang welange deriki teken leluhur tiange!!!” Pan Kobar mituutin raos baliane punika, sinambi kenyem-kenyem egar manahne santukan lakar dadi jadma sakti sakadi baliane punika.
“Dados titiang tan ngrasaang napi-napi? Punapi niki Jero?” Raosne Pan Kobar.
“Nak mula keto. . .nanging, nyanan melahang masare de ngajak kurenan masare, disubane keto mare ngipi nepuk Bhatara, nanging ada masi nak malajah tan ngipi napi-napi, sakewale buin maniane prajani sakti, bisa makeber!!!” Nglantur Jero Balian ngraos paagengin. Pan Kobar kenyem-kenyem dogen, raris mulih tan lali ngenjuang amplop tekening Jero Balian.
Egar manahne Pan Kober majalan ngamulihang, kenyem-kenyem sakadi anak buduh ngayalang dewekne bisa makeber, I Codet tuah nututin uli duri. Neked di jumahne ngenggalang ngalih pasarean lan ne luh ka tundungin sing baange masare ditu, sakadi pangaptin jero baliane. Makelo ye ngidem-ngidemang paningalane nanging tan ngidayang sirep, sawireh kenehne sampun ngambang lakar bise makeber.
Semeng pesan sampun Pan Kobar ngrepat bangun, malali ngalih I Codet.
“Det….det..! Ngujang gelah tusing ngipi ape-ape?”
“Bah… mirib beneh buka raos Jero Baliane sing ngipi nanging prajanian sakti.” Keto Codet nyautin.
“Nah yen saje keto nang tegarang nyanan peteng kal cobak malu, saje sing gelah dadi sakti.”
Nuju galah roras wengi, Pan Kobar bangun ningeh munyin kuluke pakraung di margane.
“Bah…jani sube gelah lakar nyobak kesaktian gelahe…nyen nawang nepuk leak di margane…jeg lawan polone masiat…aduang kasaktiane!!!” Keto kenehne Pan Kobar egar raris mamesu kamargane nyangetang kuluke nyalung.
Kipak-kipek ngalih-alihin kuluke ne nyalung totonan, nanging tusing ade ape, ne ade tuah kuluk reges maimbuh gudig, minab kuluke totonan keni rabies tare janine, buin bengong saha menek bulu kalongne Pan Kobar di margane ngantosang leak lewat,sinambi kauk-kauk ngaukin soroh anak dikapetengan. Durung mawasta dasa menit, saget ade endihan makeber magulung-gulungan di langite apine paketel-tel maulungan, ento torah sane mawasta Banaspati Raja, ento kepungina teken Pan Kobar, ngumbrat-ambrit kejag-kejog alah anake suba bisa makeber, makejang soroh leake katantangin, nyantos Banaspati Rajane kasambat, kuluke tusing ade bani makrisikan, soroh gumatap-gumitipe makejang pada mengkeb, keto masi kedis clepuke nelik tusing bani makijapan, angob ningalin apine magulungan di langite. Nanging Pan Kobar iteh ngepungin apine totonan tusing ngelah keneh nyeh, sampun rumasa ring dewek kenyel, mreren Pan Kobar kecag-kecog sinambi angkih-angkih negtegang bayu.
“Nguda gelah tusing sida makeber, kati kenyel kecag-kecog?” Keto kenehne  Pan Kobar, raris buin akejepne nyagjag kuluk bengil sadeh gudig, kuluke punika sahase ngewerin Pan Kobar. Ban amat gedegne Pan Kobar raris kuluke punika katendangin teken Pan Kobar, ngantos pang telu katendangin masi tetep jegjeg kukuh nengil kuluke punika.
“ Baahh…ngujang sakti kulukene, badah turah kulukene panumadian leak!!” Keto Pan Kobar ngraos, raris malaib pati kaplug.
Buin manine Pan Kobar sing nyidayang bangun, ningtingang batisne tuara mrasidayang ape malih ngraos, ngemikang cangkemne tuara mrasidayang, pingalane tuah kijap-kijap kemanten, sakadi anake koma tibanan. Kurenan ipune paling ngrereh dokter, nanging sing ade dokter sane mrasidayang nyegerang penyakitne Pan Kobar.
 Ne mangkin makayunan I Codet nunas tamba ring Jero Baliane, disubane rauh ring pondok baliane dapetange pondokne Jero Baliane suung mangmung, lantas matakon I Codet tekening kramane irika, raris kacaritayang sampun kasujatiane. I Jro Balian wantah balian nguluk-ngluk, baliane sane yukti balian, sampun  suwe lampus, baliane punika wantah nyilih nami kemanten, nguluk-nguluk anak mangda prasida ngemolihang jinah. Ditu raris I Codet makeengan, lan Pan kobar ngeling kijap-kijap rumasa ring dewek kabelog-belog.

Sabtu, 12 November 2011

Tips Membuat Lontar


Akeh sane prasida kakaryanin antuk Daun Lontar punika. Minakadi anggen makarya Prasi, anggen nulis lontar, miwah sane lianan. Nanging sadurung lontar punika prasida kaanggen, wenten tata cara makarya utawi ngolah lontar punika. Tata cara ngaryanin utawi ngolah Daun Lontar :
1.     Sane kapertama pilihin lontar sane dados kaanggen, sampunang ngangge lontar sane neten becik utawi usak.
2.     Lontar sane sampun kapilihin punika kajemuh kirang langkung kalih rahina.

Rabu, 09 November 2011

Boya Ja Ulian Arta Brana


Kaceritayang mangkin ring desa anu wenten anak sane sedeng kasmaran, ipun madan I Parta. Ipun anak rajin tur dueg nanging ipun nenten madue napi-napi, nanging sangkaning punika ipun matilesang raga tur jemet malajahang raga. Geginan ipune rauh saking sekolahan, ipun wantah nuduk saang di alase tur nulungin reraman nyane nganggonang bebek. Sane mangkin Ipun madue rasa tresna kapinig anak luh sane pinaka bungan desa, kajegegan ipun tanpa tanding ring desa punika. Maka sami truna-trunane dot pisan nganggen ipun gagelan, anak luh punika madan Ni Luh Arti. Ni luh Arti anak luh sane jemet pisan nulungin reraman nyane magarapan tur ipun anak luh sane dueg ring sekolah, punika sane taler mawinan truna-truna ring desa punika sami dot nganggen Ni Luh Arti gagelan.

            Kaceritayang mankin ring rahina saniscara, risedek I Parta majalan kaumah timpalne jagi makarya tugas, ipun matemu ring margine sareng Ni Luh Arti, tangkahne I Parta magejeran lan awak ipune ngetor sakadi wenten linuh ring tangkah ipun, jeg magejeran tan kadi-kadi tangkah ipune, minab punika sangkaning tresnan ipune sareng Ni Luh Arti sane ngaranayang ipun sakadi asapunika. Raris Ni Luh Arti makenyem teken I Parta, jeg bin nyajaang ngetor awak ipune, raris Ni Luh Arti Matakon teken I Parta “Parta, kal kije to? Adi padidian?”, “n…..n….ne tiang la…la…lakar ka umah timpale ng…ngae tugas” keto pasaut I Parta, jeg keweh sajan pesu munyin ipune. “bih rajin sajan Parta, hari sabtu ngae tugas, sing mamalam mingguanne?” keto Ni LUh Arti matakon malih teken I Parta. “ae luh pang bedikan kenehang tiang, bes bek wenten tugas di sekolah jeg pengeng bene sirahe, duhhhh kalingan ngelah tunangan, anak ane nolih titiang tan wenten, minab sangkaning katambetan titiang sane kalintang” saur I Parta. Raris Ni Luh Arti nyautin “tusing dadi ngomong buka kaketo, ene madan pajalan idup, tusing tawang buin pidan nyen maan anak sane jegeg, “nak angganing cakra gilinga”, buka rodane maputer bin duwuran lan bin betenan, tusing dadi nyesel raga keto”. sawusan Ni Luh Arti ngomong sakadi punika I Parta raris nimbal omongan Ni luh Arti “nggih luh, suksma sampun ngicen tiang piterang tur ngardi titiang madue semangat malih, titiang mangkin jagi ka umah timpale dumun nggih? tiang takut enggalan peteng”. “nggih suksma mawali beli, rarisang sampun beli kaumah timpale, dumogi tugas punika gelis wusan kakaryanin” saur Ni Luh Arti. “inggih ngiring luh” pasaut I Parta lantas majalan kaumah timpalne, dijalane ipun kenyam-kenyem pedidi, duaning liang pesan kenehne ningehang munyin Ni Luh Arti. “nggih dumogi Ida Shang Hyang Widhi ngicenin sane pinih becik lan mautama ring padewekan titiange, mangdane prasida ngardi rasa etis manah lan padewekan titiang” keto ipn ngemik-mik sambilanga suir-suir nuju umah timpalne.
            Mangkin sampun lantas I Parta neked di umah timpal nyane, ane madan I Pugig, ipun nak mula demen sajan ngawalek lan ngortaang jelek timpal, nanging sujatine ipun wantah macanda. Gelis satwa, sane mangkin sampun ipun wusan makarya tugas, lantas risedek I Parta jagi mulih, iseng ipun macerita ngajak I Pugig indik Ni Luh Sari. “gig, kenken pendapat caine yening icang matunangan ngajak luh arti? Cocok apa sing?” jeg langsung kedek I Pugig ningehang munyin I Parta.”hahaha….hahahahaha….hahah…(kati sakit basingne I Pugig kedek). “ngudyang ci kedek? Apane lucu ne?” petakon I Parta, “sing ta, sing ada lucu, cocok sajan ci ajak luh Arti, nanging cocok dadi pembantune cai, hahahahaha….hahahaha” saur I Pugig, jg langsung nyebeng I Parta tur mamunyi “Nah…!!!!!!! Nah….!!!!!!!” Lantas I Pugig nimbal munyin I Parta “de gedeg ta, cang nak macanda, ci kaden be nawang cang nak demen macande, de gedeh nah ta?”. “nah…nah cang sing gedeg” keto pasaut I Parta, nanging ipun nu nyebeng. “nah yen cai lakar nganggon luh arti gegelan cang setuju sajan, pasti cang mendukung cai ane dadi timpal cange ane paling polos tur satya”. “nah gig, makasi sajan ne. Nah jani cang lakar mulih duaning be peteng ne, cang nyeh mulih yaning bes peteng” pesaut I Parta. “nah adeng-adeng gen nah, seken ci bani? Kene cai awak getap ngentud dadi anak muani, kak,kak,kak,kak,kak,kak”. I Pugig nimbal pasaut I Parta sambilanga ipun kedek ngakak. Lantas I Parta Masaut, “bani, cang tusing anak muani getap, yen cang sing bani mulih cai nyak ngatoang?”. “sing, cang sing nyak ngatoang, bes joh umah caine”,  saut I Pugig. “beh mula cai getap, munyi deen cai gede nanging sing ada ape, buka jangkrike galakan di bungut” saut I Parta malih. “nah,nah, cang mula getap, nah mu mulih be, pang sing enggalan peteng, be antiange ajak memene oraine manyonyo, kak,kak,kak,kak, cang mecande ta, de gedeg”. Keto saut I Pugig. “to…o dong dayanin be cai getap, ngoraang timpal doen takut, yeh ibane ne takut, nah..nah cang mulih malu”, saut I Parta lantas majalan mulih. Di margine ipun takut duaning sampun peteng pisan, nanging ipun ngawanenang raga krana manah nyane lege ningeh munyin timpalne setuju pisan yaning ipun magagelan ngajak Ni Luh Arti. Sesampune neked jumah lantas ia mabakti ring marajan nyane, ipun mapinunas sekadi puniki “ratu Shang Hyang Widhi sasuunan titing rauh ring Hyang Guru, titiang nunas mangda titiang prasida nganggen I Luh arti gagelan, duaning titiang tresna pisan sareng ipun, titiang uning titiang jatma tambet, nanging titiang madue tresna sujati kapining Ni Luh Arti, taler mangda titiang lan kulawarga sareng sami selamet tur rahayu, inggih suksma aturang titiang”.  Keto ia mapinunas di marajanne. sesampun wus mebakti raris ipun sirep duaning sampun wengi lan ipun sampun oraine sirep taken reraman nyane, saantukan benjang jagi bangun semengan, ipun jagi ngangonang bebek, nulungin reramane makedas-kedas tur ngalih saang ka alase.
            Sane mangkin sampun semengan lan I Parta sampun bangun raris ipun manjus tur wusan manjus ipun nenten lali nyakupang tangan ring marajan nyane, mapinunas mangda selamet, pateh telere pinunas nyane sekadi dibi wengine mangda prasida nganggen Ni Luh Arti dados gegelan nyane. Wusan mapinuas lantas ipun nganggonang bebek, di margine sedek ipun nganggonang bebek, ipun malih kacunduk sareng Ni Luh Arti sane jagi kepeken nulungin reramane madagang. “eh beli Parta, lakar kija to semengan deg-dege?” keto iluh Arti nakonin I Parta. Pateh sekadi dibi dugas ipun kacunduk sareng Ni Luh Arti, ipun jeg ngejer, bibihne sahasa nenten prasida mamunyi, nanging ipun maksaang masaut. Lantas I Parta nyaurin, “n…..n…..n…ne beli nulungin rerama nganggonang bebek tur naglih saang, kadong libur, pang ade gegaen. Men iluh lakar kija ne, Semengan kene suba majalan?”, keto I Parta masaut tur nimbal matakon ring Luh Arti. “niki bli tiang jagi kapeken nulungin I meme medagang, padalem I meme suba tua madagang padidiane” saur Ni Luh Arti. Lantas I Parta nimbal munyin Ni Luh Arti, “nah ne mare je anak rajin tur bakti ring anak tua, nah apang tusing makelo antosange teken I meme, jalan kapekene luh, minab rame anak mablanja”. “nggih niki sampun kewajiban titiang dados pianak, satata bakti ring rarama. Nggih bli tiang mamargi ka peken dumun nggih!” saur Ni Luh Arti. “ngiring luh, beli mase lakar nganggonang bebek” keto I Parta nyaurin. Disubane keto lantas Ni Luh Arti majalan ka pekene, keto mase I Parta majalan nganggonang bebek kacarike. Disubane taked dicarike ipun nepuk timpalne madan I Glebet, jeg ipun mamunyi sekadi puniki “ne ape I bojog ane ngedotang bulan”. Duaning I Parta nenten uning napi-napi ipun raris matakon “nak ada ape ne? adi cai bisa mamunyi keto?” keto I Parta nakonin I Glebet. “de je misi mapi-mapi tuara nawang, mekejang anake suba nawang cai ngedotang luh Arti” keto I Glebet nyautin patakon I Parta, raris I Perta masaut “nyen cai ngorain?”. Lantas I Glebet masaut “suba makejang anake nawang, cang sing perlu ngoraang nyen ane ngorain, nak mekejang truna-trunane ngortaang cai”. “nah nak mula seken cang dot teken luh Arti, pelih cang yen demen teken luh Arti?” saur I Parta, “tusing pelih, nanging keliru cai demen teken luh Arti” keto I Glebet taler nyawis patakon I Parta, lantas I Parta buin matakon “ adi keliru cang demen teken luh Arti? Ne kan jaman bebas, cang nak ngelah tresna mase, dadine cang bebas demen ajak nyen ane demenin cang”, “suba ja jaman bebas, nanging cai sing nyikutang dewek, nang tegarang tingalin iban caine, cai jelema tiwas, sing pantes cai masanding ngajak luh Arti, sing ngelek-ngelekang dewek cai dadi jeleme, “awak beduda kanggoang taine urek” de ngipi masanding ngajak bunga” saur I Glebet. Ningeh munyin I Glebet buka keto raris ipun masaut “cang nawang iban cange tiwas, nanging cang matilesang raga, tusing taen cang nyacad timpal buka cai. Nah de cai sombong mare cai sugih, diastun cang tiwas, cang kondan taen naktakang lima kapining cai. De cai bes nyombongan dewek dadi jelema, ne paling penting di gumine tusing ja harta nangin manah ne suci tur laksana ane patut ne paling utama digumine” kenten I Parta masaut bangras duaning gedeg pisan manah ipun ningeh munyin I Glebet buka kaketo. Raris ipun majalan nganggonang bebekne, lan ipun sig-sigan duaning manah ipune jengah tur sebet pisan.
            Kaceritayang mangkin sampun wusan I Parta nganggonang bebekne lan ipun neked ring umah nyane. irika raris I Parta nyisik bulu minehang kawentenan nyane buka kakene. “ape mirib pelih cange, ape mirib ulian cang tiwas ane buka kakene tepukun cang. Cang nawang iban cange tiwan, tambet, nista cang dadi jelema, ape pelih yen cang demen teken anak luh? Mirib mula kakene paduman idup cange dadi anak tiwas, satata nepukin ane buka kakene” kenten ipun maseselan, nyeselin dewek nyane dados jatma tiwas, sahasa ngetel yeh peningalan ipune ngenehang uduke sane sakadi mangkin. Raris ipun cingakine sedih sakadi punika sareng memen ipune, raris memen ipune nakonin “nak kenapa ladne ning? Adi jeg sedih buka kakene cening tepukin meme? Minab ade pikobet ane keweh baan cening mragatang?”, “kene me, minab ulian iraga lacur sesai anake nyekjek iraga? Minab ulian iraga tiwas anake jeg nganggoang kita mesuang munyi ane jelek-jelek teken iraga?” kenten I Parta nyautin patakon memen nyane. “ning, dadi cening mesuang munyi buka kaketo? Tusing dadi cening mamunyi keto, ne nak titah Hyang Widhi adane, tusing dadi cening nyeselin dewek buka kakene. Jani, marginin dogen margi ane ba icene iraga” memene Nyaurin pitaken I Parta. “nggih me, titiang nenten pacang sedih malih, suksma me, meme smpun ngicen piterang marep kapining padewekan titiang” saur I Parta. “ nah jani cening de buin sedih, ne jani tulungin malu meme makedas-kedas jumah, kene bek luhune, inguh meme nepukin”. “nggih me titian jagi pacang nulungin meme makedas-kedas” keto I Parta nyautin munyin memen ipune. Suba lantas keto I Parta nulungin memene makedas-kedas di umah ipune, sesampune kedas ipun raris mararean duaning ipun kenyel makedas-kedas uli semengan ngantos mangkin sampun sanja.
            Sane mangkin I Parta jagi manjus katukade, disubane neked di tukade ipun raris mameman, minab sakit bangkiang ipune uling semengan kejagjag-kejigjig. Mangkin sampun wusan ipun manjus, lantas ipun mamargi ka umah nyane. Di margine jagi mulih ipun kacunduk sareng luh Arti ring arep tamane. Duaning jengah manah nyane, diastun takut misi elek I Parta raris ngawanenang raga nyambatang tresna kapining Ni Luh Arti, jeg jemaka limane luh Arti ajaka negak di sisin tamane, lantas Ni Luh Arti matakon teken I Parta “nak ada ape ne bli? Ngaudyang beli nyemak liman tiange tur ngajak tiang negak dini?”. “k….k…kene luh (ngejer liman ipune ngisiang liman luh Arti)” ipun bingung jagi ngomong napi duaning ipun jejeh kedekina tur nenten enyakine teken Luh Arti. “dadi beli kene? Biasaang ja ngomong beli, jeg likad asananga pesu raos beline, cara lakar ngomong ngajak enyen dogen” kenten Ni Luh Arti nakonin I Parta sane kacingakin gegeng jagi pacang ngomong. “kene luh, sampunag iluh gedeg teken beli disubane beli ngomong jani?” keto I Parta Ngomong. Lantas Ni Luh Arti nyaurin “nah bli, tiyang tusing lakar gedeg, ngudiang tiang gedeg,beli ten pelih napi, nggih tegarang jani omongang”. I Parta mamunyi “k…k…ene luh sujatine beli anak…eeee….eee….eee”, “anak kenapi bli? Tagarang orahang apang tiang uning” saur Ni luh Arti duaning ipun dot uning napi sujatine sane jagi orahange teken I Parta.  “kene luh, sujatine beli anak uli pidan suba demen ngajak iluh,nanging mara jani beli bani nyambatang kapining iluh isin atin beline, sangkaning beli elek, beli elek boya je kenapi, punika duaning beli uning dewek beline lacur, beli marasa nenten pantes masanding ngajak ilun” keto I parta mamunyi lantas Ni Luh Arti makesyab ningeh munyine I Parta “seken to beli? Sampunang beli nyambatang dewek lacur, duaning iraga idup digumine ajak makejang patuh, tusing nyandang beli nyeselin dewek buka kene” keto Ni Luh Arti Nyaurin Patakon I Parta. “nah luh, beli tusing ja nyeselin dewek, nanging beli marasa tusing pantes masanding ngajak iluh, duaning wentan ane ngoraang beli nenten cocok ngajak iluh” saur I Parta. “ beli, ngudyang beli ningehang timpal? Pang beli mase nawang, sujatine titiang mase anak demen ngajak beli” keto Ni Luh Arti nyaurin munyin I Parta. Raris I Parta nimbal munyin iluh Arti “seken iluh demen mase ngajak beli? Diastun beli tiwas buka kakene?”, “seken beli, tiang nentan taen ngitungan beli tiwas, nanging titiang nyingakin keduegan, kapolosan, karajinan tur baktin beline ngajak rerama, punika sane ngeranayang titiang demen ngajak beli, tiang nenten ja nganggen arta pinaka ukuran” saur Ni Luh Arti. Ningeh munyin Ni Luh Arti buka keto raris lega pesan kenehne I Parta tur ngaraos “luh, lega pesan keneh beline ningehang munyin iluhe, jani nyak iluh dadi gagelan beline?”. lantas masaut Ni Luh Arti “nggih beli tiang misadia dados gagelan beline” saur niluh arti sambilanga makenyem teken I Parta. “inggih suksema luh, iluh sampun nyadia dados gagelan beline tur prasida nerima keadaan beline ane buka kakene, mai jalan mulih wireh suba sanja, beli jejeh memen iluhe paling ngalih iluh”, “nggih bli, ngiring” saur Ni Luh Arti. Raris ipun mamargi ka umah nyane bareng-bareng.
            Wenten sampun aminggu I Parta matunangan ngajak Ni Luh Arti, raris jeg royo truna-trunine mawosang idike punika. Truna-trunane makasami makesyab tur marasa kalah teken I Parta duaning ipun ane tiwas prasida ngelanin bungan desane puniki.
Satua puniki pinaka suluh mangda iraga satata mautsaha tur malaksana sane patut. Wenten pabesen titiang, sampunang nyingakin anak sangkaning ipun sugih utawi lacur, duaning arta brana punika nenten ja sane dados ukuran tur di gumine tur sane pacang bakta iraga ngungsi nuju desa wayah, wantah Phala Karman iragane soang-soang sane pacang bakta iraga, duaning asapunika sapatutne iraga sareng sami sawai-wai malaksana patut, bakti ring rerama lan ring Hyang Parama Wisesa. Yening sampun sakadi punika pastika sampun iraga sareng sami prasida ngamolihang karahayuan lan ngamolihang napi sane kaaptiang, kaping untat nenten lali titiang ngaturang suksma.
Puput



Olih: I Putu Gede Agus Saputra

Senin, 07 November 2011

Daftar Lontar di Gdong Kirtya Singaraja


Puniki daftar-daftar Lontar sane wenten ring Gdong Kirtya, Singaraja. Dados cingak

Osah


KRASA SUNGSUT MANAH TITIANG
NGARASAYANG UNDUK KADI PUNIKI
KRASA MAKEPLAG SIRAHE
TEN NYIDAYANG MAPINEH
PELUHE MEMBAH KADI TOYANE RING SEGARA
NGANYUDANG MANAH LIANG
TAN SIDA BAN NANGGEHANG
JENGAH MANAHE NGATONANG
ENTO TUAH ULIAN RASA OSAH
OSAH RING MANAH SANE MADUKAN

Omong


Omongne kadi crukcuk punyah
Sing makecap ban uyah
Makejang dadi matah
kemu mai matingkah Sing nawang peteng lemah

Jumat, 04 November 2011

Usadha Sari



Ong awighnam astu nama sidham
            Puniki usada sari sane pinaka ratun usada sane dahat utama, santukan pinaka genah pupulan rasa utama, sane mawasta Dhrma Usadha, Kalimasadha sami mawali ring Usadha Sari. Arang pisan manusa sane wyakti uning indik rasa Usadha Sari. Sakewanten wantah Sang Hyang Guru-reka, Sang Hyang Brahma, Sang Hyang Wisnu, Sang Hyang Iswara, Sang Hyang Tiga-sakti sane prasida ngamel punika. Santukan Usadha Tiga, Rare Tiga, Rasa Tiga. 

Ring saluwiring kawentenan sane wiakti ring Bhuana Agung, ring bhuana Alit, wantah tiga sane ngawa utawi makta geringe punika. Suksma mungguing  Usadha, Dharma-usadha, Kalimosada. Apan balian punika akehnyane wenten tiga.
1.1 Puniki luir ipun: lanang, wadon, kedhi (banci). Sane sungkan lanang, wadon, kedhi, tambannyane anggen panes, asrep, sabha. Sane ngawe larane puniki wantah asiki, sane ngawe tamba dewatannyane Sang Hyang Iswara , Sang Hyang Brahma, Sang Hyang Wisnu. Sane nandang lara bayu, sabda, lan idep. Punika sane ngawinang weten Kalimosada sane rasannyane utama.
Sekadi puniki kawentenannyane yening manut Sastra-sanga, patikelan genta pinarah pitu inggih punika Budakecapi sane madue rasa utama. Pituinnyane, niasa-niasa ring bayu, inggihan ring bayu lara, bayu pejah, bayu sane kagoda olih bhuta, ngawinang byuta ring jatma, ring para dewata pinaka pangweruh pitra mantra, sampun sapatutnya Idasane ngicen tamba lan ngambil manguput.
1.2  Amamet lempas ring pradaksina, wenang jadmane sakadi punika, santukan Ida uning ring daging rasa sane wenten ring sastra sanga miwah patikelan genta pinara pitu, budakecapi miwah kalomosada.Yening ida dane meled nelebin daging aksara puniki ritatkala ngalaksanayang tamba utawi ubad-ubadan, puniki parilaksanannya sane utama.
}  Balian sane wenten ring anggan iraga patut kauningin dumun, balian Katakson wenten ring siksikan, mawasta I Sudaka, balian istri mawasta Dadukun, balian lanang magenah ring ulun hati mawasta Sang Hyang Kulputih.
}  Punika tiga balian sakti, balian sane wenten ring sajeroning angga sane pinaka panugrahan Ida Sang Hyang Wisnu inggih punika kori Bhagawan Kasiapa
/3.b/ Sane mawasta Wisnu-sphatika sudha-siddhi ring japa mantra phalania.
}  Mantran sisig, ONG, ANG, UNG, YANG, Wisnu prayascita sudha ya namah
}  Mantran mejek ambuh, ONG Gagana murti ya namah swaha
}  Mantran masugi, ONG, YANG Srayu Saraswati sudha siddhi ya mawastu jana, AH 3
}  Mantran mandus, ONG tirthan ku Sang Hyang Saraswati, Wisnu sphatika, angilangakena lara-roga dadi mreta sajiwa, ANG nabhi, AH siwadwara, teka purna 3.
/4.a/ Mantram mapun, ONG ANG MANG legan ira Bhatara Prama wisesa suddha ya namah.
  Mantran masekar, kembang ku surya-candra lila suteja ya namah.
  Mantran nginang, ANG UNG MANG, Iswara ring apuh, wisnu ring suruh, Brahma ring jambai,kedep siddhi mandi saparan ing wastu, makta siddhi, NA MA SI WA YA.
  Mantra ngajeng, ONG amrethagi sanjiwa ya namah swaha.
  Ritatkala nguncarang mantrane puniki, wenang marep purwa utawi marep utara.
  Mantra sirep, ONG atma wandiratma tanggunen paturub ingsun suksmatma tungguen paturub ingsun, yen hana ala paksane anduhana jaganen poma, 3.
  Yening ngambil galeng ping telu, asing wenten sane mapikenoh ala prasida katulak.
  Mantra matangi, ONG paratma siwatma pari purna ya namah.
  Asapunika tata cara yening jagi lunga ngicen tamba, ngadeg ring pakarangan sang sane sungkan, raris tureksain bayu sane wenten ring irung, yan gangsar sane tengen, sukune utawi batis sane tengen tindakang dumun. Idep masarira Bhatara Brahma ngamel sanjata gada, raris mamantra, ONG ANG Brahma ya namah.
  Yan gangsaran ne ring kiwa, sukune kiwa tindakang dumun. Idep Bhatara Wisnu masikep cakra, raris mamantra ONG UNG Wisnu ya namah.
  Yan pada gangsare, mancogan majalan. Idep Bhatara Iswara ring awak sane ngamel sanjata padma kasarengin antuk nguncarang mantra, ONG MANG, Iswara ya namah.
/5.a/ Niki mantran tamba salwiring tamba,
              Pakulun Sang Hyang licin, amurti sakti, angluah larane syanu lara panes muksah , lara sebaha muksah, mulih mretha sajiwa waras,3.
             
}  Puniki pamiak sakit buh, sranannyane: babakan punyan duren,adas, raris simbuhang ring ubun-ubun sang sane sungkan kasarengin antuk nguncarang mantra,
                        Idep aku Sanghyang sapta sunia nirbhana anjaluk paka-kambuh tungguh, yen salah pangan, salah tingkah, salah gawena, tan kena turna kambuh, tan kena lara, waras 3.
}  Tamba sebaha jampi wangke, bangkiangnyane pengit.
}  Srana, babakan punyan kedongdong, babakan punyan blimbing besi, babakan punyan dapdap, babakan sekentut.
}  Anggen tutuh masrana antuk behem merah, getih badak, yeh juuk, asaban cendana.
}  Yening kaajeng sari lungid, bawang matambus, sreng iragan ketan gajih.
}  Tamba sebaha jampi gantung, larania ngendel, muntah tan kwasa muntah, enek ring ulun ati
}  Daun base sane uratnyane pada gede, lunak matunu, cuka tahun,.
}  Yening ngajeng malingeb

  Tamba jampi pwak, larannyane ngilut weteng.
  Srana,muncuk don ring carang punyan buhu, kedongdong, muncuk tingkih, muncuk sembung, muncuk pulei, selasih arum, myana selem, bungan blibing besi, sumanggi gunung, akah punyan dapdap, akah magwi, lunak, temu tis(temulawak), nyuh matunu, montong jaka, uyah selem, kaalusang anggen loloh.
/6.a/ Tamba sbaha jampi, mesuang tai macretcetan. Sarananya, Babakan blimbing besi ambil  don, akah miwah babakannyane, lunak, kunyit matunu.
  Srana sane siosan isin rong gagambiran, iragan ketan gajih, pulasahi, uyah areng, raris anggen loloh.
  Tamba gelem panes sane pungsed nyane pageduh
            Sranannyane akah punyan dabdab, akah punyan pulai, akah punyan semung, lunak, nyuh matunu, peresan juuk, raris kaulig dados asiki kadagingin tasik punika kaanggen loloh. Tamba weteng laranen tur ngahngah, sranannyane babakan punyan kendal batuka, babakan punyan kanangga, kacampuh sari lungid, lunak matunu, brangbang matambus, iragan bers ketan gajih, raris kaanggen loloh.
  Tamba gelem wetenge ngilut-ngilut, sranannyane akah punyan buhu, lunak, yeh juuk, asaban kayu cendana, karategin raris kanggen loloh.
/6.b/ Tamba gelem amalian tur beseh, srana akah pungut sane punyane ngapit margi, ambil akah, don lan babakan nyane. Kacampuh sareng bangle matambus, asaban jebuggarum, tulang ayam, raris anggen urap utawi boreh.
  Srana nyembar, akah punyan pungut, kacamuhin katumbah babolong, bawang, adas, enjung raab, lan sungsungan sanggar kamulan.
  Tamba gelem pamalimokan srana, kacemcem matambus asab, buah pala, raris anggen urap utawi boreh. Srana sembar nyane babakan punyan kadongdong, babakan kulit juwet, baas barak, katumbah babolong, kaseb kadi rumbah sami manyahnyah.
/7.a/ Tamba pamali angancuk marasa enek ring siksikanne. Srana babakan sembung, tulang matambus ambil tulang punika laut baseh baan uyah raris seseb. kacampuh baan bangle matambus, masui mapanggang, raris anggen boreh. Srana sembar nyane kakap lan masui.
  Tamba pamali osah mauyeng-uyengan. Sranannya don ganda rusa sane putih, beras sane dekdek, bangle, gambongan, isi tingkih, atin bawang mabaseh baan yeh lunak laut sembar sane sungkan.
  Tamba pamali pusing lan ibuk. Sranannyane baas barak matambus, irikan cendana, menyan madu, pulasahi sembar ring genah sane sakit.
  Tamba pamali marasa nyeri(nyeh). Sranane injin matambus, gambongan cekuh lanang, punika sembar ring sang sane sungkan.
  Tamba dekah. Srana ulungan daun blimbing besi sane kuning-kuning, don dabdab sane kuning-kuning, punika kauyeg dados siki, miwah beras barak matambus. Kcampuhin temu tis, isin tingkih, katumbh, babolong, sembar sang sane sungkan.
  Tamba buh sagara sane weteng nyane bengka kadi ombak ring sagara. Srana wading nangka pace ambil daminnyane kacampuhin sareng muremek danging, irakan ketan gajih, pulasahi, uyah areng raris kaanggen loloh. Sembarnyane masrana daun nangka pace. Kacampuhin sareng katumbah, kunyit, babolong, sepet-sepet, pulasahi, uyah manyahnyah, punika sembar ring weteng sane sungkan.
  Papuser nyane, sranannyane sangga-langit, trikatuka(suna, jangu, masui), pamor bubuk, yeh peresan juuk, raris katampel ring genah sane sakit.
  Tamba sungkan sane sakitnyane teka luas. Sranane ise, kunyit, uyah, yeh cuka, punika kaanggen loloh. Papuserannya babakan punyan cempaka, pamor bubuk, tri-katuka(suna, jangu, masui) raris katampel ring genah sane sakit.
/8.a/ kakap, bangle, pamor bubuk, lempuyang, isen, kunyit, samian nika makikih lantas bebehang sarengin sareng isin rong sane atenga karajah pamali, uyah menyah-nyah lantas simbuh sakite.
  Tamba anggen lelengedan, pirantinyane : kulit punyan turi putih,kulit punyan juwet putih, ambil daminyane, pisang batu,kuud simambuh, bawang metambus, lantas anggen ngubadin anak sane sungkan. Piranti anggen ngaryanin urapnyane : kulit punyan kaca piring, adukang sareng bawang, adas, isep nanah. Wenten malih tambeswane mapiranti :
  /8.b/ kulit punyan kapas tahun, kulit padang ane mawarna abu-abu, bawang, adas lantas urabang.
  Tamba mejen pirantinyane : kulit kacang rijig, kulit slagui kacampuh sareng sari lungid, bawang metambus.
  Ngaryaning boreh nyane. Piranti nyane kulit punyan tuwi putih, kulit punyan tingulun, beras barak metambus, isin rong, gegembiran, asaban cendana, raris anggen morehin.
ž  Tamba sungkan pejen pirantinyane : kulit punyan tuwi putih, kaolesin gula. Lantang nyane alengkat, ganahang ring tanah raris njutang, giling, peseng, raris kaanggon.
ž  Tamba waduk kembung (bengka) piranti nyane : kulit punyan gandurusa sane petak, isin tingkih, unteng bawang, raris simbuhang.
ž  Tamba panguca awak kebus sareng inguh, piranti nyane : kerakap, don sembung, lunak, santen sane kepanesin nganggen kau, raris anggen ngapunin (ngecelin) awak sane sungkan.
ž  Yening lakar makarya boreh nyane, kacampuh sareng isin rong lan beras barak.
/9.a/Tamba anggen awak sane kebus pesan piranti nyane : tain subatah punyan dadap, beras barak, menyan madu, yeh cenana macampuh sareng isin rong agenepan, kulit jungra, unteng banglai, lempuyang, raris simbuh sirah sareng baong nyane.
ž  Tamba lelengedan piranti nyane : kulit bunga pucuk petak, kulit slagwi, campuh sareng srilungid, bawang metambus, iragan baas ketan gajih, banyun injin, raris kaanggen.
  Tamba keneh inguh lan kepangluh piranti nyane: bunga sandat, punyan gaharu, cepaka, cenana, kerikan dadap sane macampuh sareng isin rong, menyan, raris simbuh awakne.
  Tamba anggen sekancan sungkan waduk piranti nyane : pule, kulit punyan dadap, temulawak, nyuh metambus, kacampuh sareng srilungid kasarengin antuk nguncaran mantra :
              ONG Brahma ngisep lara, lara ngisep dening bwana, ONG moksah lejar lejar, 3.
  Tamba anggen sekancan sungkan waduk, piranti nyane : cenana, ketan gajih, buh jebug campuh sareng yeh ginten selem, kasarengin antuk mantra :
                        ONG hanak muka tut katuhuri, tis andadi banyu, bayu sabda idep.
  Tamba anggen tuju sbaha piranti nyane : blimbing buluh acarang, dadap sane ka kulub, yening sampun lebeng raris mahmah, kacampuh sareng sarilungid, lunak sane sampun mayusa atiban lebih, giling raris anggen ngubadin sane sungkan.
         Tamba sungkan bengka rencak piranti nyane : kulit punyan piru-piru, kulit kayu kuning, lunak sane sampun mekelo, santen kane raris kaanggen.  
         Tamba waduk kembung (bengka) pamalinan : kulit gandurasa, kulit blenadan, bawang, adas lalah, isin tingkih raris simbuhang.
         Piranti sane lianan : kulit saksak, uyah selem macanggah, bawang, adas lalah, simbuh waduk nyane.
/10.a/Tamba sungkan waduk macek-macek piranti nyane : Embung isen, kulit punyan buhu kacampuh sareng sarilungid, santen, raris anggen ngubadin.
         Piranti makarya simbuhane : don tingkih sane ulung ulu punyane, kulit punyan dadap, kulit punyan kedongdong, tumbah sareng adas lalah.
         Tamba sungkan waduk sane nyesek k ulu ati, piranti nyane : jerangau, temulawak, jae pait, kesuna, jerangau, kesuna, jangu, raris simbuh waduk nyane.
         Tamba sungkan bungek ngancuk piranti nyane : kulit teges, akah awar-awar, akah tuung raja, akah terung krijit, baas barak metambus, bangle, jae, isin rong, maswi, tabya bun trikatuka, yeh cuka, raris olesang ring batis nyane.
  Tamba melwang sareng semutan piranti nyane : kulit punyan kusambi, kulit punyan kedongdong, kulit jiwat, kulit punyan bai duru, kulit punyan jungra, sintok, maswi, tabya bun triketuka, yeh arah raris borehang ring batis nyane.
/10.b/Tamba rare missing piranti nyane : kulit punyan blimbing besi, unteng bawang raris anggen ngubadin.
  Tamba anggen rare sane buh ring penyingakan nyane piranti nyane : linjong canging, bawang , maulig raris olesang ring tundun nyane.
            Piranti sane tiosan : baas sane alus, bawang raris olesang.
  Piranti sane tiosan : yeh susu anggen pupuk.
  Tamba rare sane genit ring awak nyane, piranti nyane : kulit punyan crème, bawang metektek raris kaicen ngajeng.
  Tamba rare sane sai kena sungkan, piranti nyane : kulit punyan dingin-dingin, bawang, adas lalah raris ajengang.
  Tamba rare sane bol nyane pesu, piranti nyane : bungsil sari jemukana.
/11.a/Tamba rare gerah, piranti nyane : kulit bulu bawang, adas lalah raris anggen morehin.
  Tamba rare tilas kedis sane genah nyane ring muan nyane, piranti nyane : kulit punyan undis, isen, tumbah dadiang serbuk.
  Tamba anggen layah nyane, piranti nyane : sepet-sepet sane bolong, tumbah, bulu kedis sugem, lenga, lantas lablab yening sampun lebeng raris anggen ngolesin.
  Tamba rare tilas makaplak-plak, piranti nyane : kerakap, tuung sane maadan kumarose, nyuh matunu, isen, tumbah lantas lablab, yening sampun lebeng anggen nyimbuh I rare.
  Tamba rare basang kembung (bengka), piranti nyane : pucuk, yeh arak, uyeg raris olesang ring basing ne.
  Tamba rare basang kembung (bengka) sukeh ngenceh, piranti nyane : don timun gantung, bawang, adas lalah, raris simbuh kemaluan nyane isinin uyah akidik.
  Tamba rare jampi, piranti nyane : pujer mapanggang, lenga lurungan lantas lodohang.
/11.b/Tamba rare dingin awak, tangan sareng batis nyane, piranti nyane : don punyan liligundi, don kerakap temurose, maswi raris anggen morehin.
¢  Tamba rare sane batisne  sangket piranti nyane : akah gonad, akah kaseg-segan, don punyan gang-gangan, campuh sareng triketuka, raris olesang.
¢  Tamba rare basang kembung ( bengka) piranti nyane : muncuk tingkih, don mer, bawang, adas lalah, raris anggen nyimbuh.
¢  Tamba rare tusing ngidang sirep peteng nyene, piranti nyane : yeh buh jebug ane nguda, asaban kalembak kasturi, anggen muh-puh penyingakan nyane.
¢  Tamba rare basing ne kembung, piranti nyane : akah ganggang, campuh sareng bawang, adas lalah, raris olesang.
/12.a/Tamba rare kneyat basing nyane, piranti nyane : don nyambu her sane putih, campuh sareng isen, kunyit warangan, tumbah, raris simbuh sakit nyane.
¢  Tamba rare tuju sareng bayunnyane nyakpara piranti nyane : kulit punyan tangulun, kulit punyan kedong dong, isen, baas barak, campuh sareng menyan, maswi, buah jebug, katik cengkeh, majakane, majakeling, yeh asaban cenana, raris anggen morehin.
}  Tamba rare kaku sareng beseh, piranti nyane :don kaseb seb acarang, dumlan, tingkih, muncuk punyan buhu, muncuk punyan saningka, semanggi gunung, selasih miik, myana selem, tajin isen, temulawak, lunak tibanan, nyuh matunu, uyah menyah-nyah, jungra, sareng sarilungid matimbung raris anggen ngubadin.
}  Tamba sungkan tegehan sareng tiwang piranti nyane : mica limang bulih, maswi, upin ka bibih nyane lan ka irung nyane sarengin sareng mantra :
                        MANG, ONG, WONG, KJENG, ratna patayi tamah.
                        AH, AH, ONG, ONG, kula putra ya namah AH, AH, ONG, KCIM,         ONG, kula putra ya diwa suksma ya namah.
                        A,A,A, AH, ONG, NANG, MANG, SING, WANG, YANG.
13.a ONG sing ala paksana tka punah, ONG rare teka warsa, 3.
}  Pirantinyane : triketuka, sesampune wusan mamantra, simbuh tlapakan tangan sareng tlapak batis nyane.
}  Tamba rare utah-utah, piranti nyane : cekuh, kunyit, adas lalah, tumbah, majakeling, uyah, samian punika matambus, ulig lantas anggen ngubadin I rare.
Ò  Tamba rare genit, buh manahen, piranti nyane  : jajangutan, triketuka, poos gedubang, lantas olesang.
Ò  Tamba rare sungkan wragan abeh bengka kalingsian, piranti nyane : bangle, kunyit, lempuyang, bawang, kasuna, lunak tibanan, uling makejang raris angetang, anggen ngubadin sareng mantra :
13.bONG,ONG, Brahma  anglaraning, ONG, Wisnu anambanin, kadi sireping, Brahma katiben Wisnu, sirepne larane si anu, sirep, 3.
Ò  Tamba tuju gerah lesu pelapa piranti nyane : trigande, cekuh, baas barak, tingkih matah, triketuka, anggen morehin.
Ò  Tamba kena tuju teluh lan upas piranti nyane : camug 7 tugel, nyuh 7 tebih, tunu kanti puun, don bingin ane ulung uli punyane, bang bunut 7 katih alantang tujuh, pucuk tumpang, tunu lantas ulig. Rikalaning ngulig apang marep tuun, bejek nganggen lima kanan abedik – bedik, lantas olesang ring tongos sane sungkan, sareng mantra :
                        ONG sang tebu ireng asenetan ira Batara Guru, daksina konkon, ayo langgana anambana wong gring ginawe-gawe, sakweh, ning lara kaku angina. ONG idu putih atamban mu teka waras.
14.a Batu ring ajeng karajah antuk :
  Tamba tuju nek lan basang kekeh, piranti nyane : triganti lawang, akah kelor, kasuna, mica, cuka tawun, uyah selem, lantas ubadang.
  Tamba tuju nek piranti nyane : empunyane kunyit warangan, lengis nyuh, santen kane, nyuh gadang, lantas anggen ngubadin.
  Tamba tuju, piranti nyane : don tingkih, kulit padang abu-abu, kulit punyan teter, cuka tawun sareng mantra :
                        ONG Kaki leman ingsan anambanin larane si anu teka waras.
  Tamba rare tuju awak nyane pakejutjut, pirantinayne : don limu, krakap, legundi, isen, lempuyang, isin rong, samian ambil unteng nyane, raris ubadin nganggen mantra :
                        ONG sipok pakulun aranta duk saking Swargan, teka po kita saking Bali sing tuju aranta, tuju otot, tuju kulit, tuju daging, tuju tawulan, tan pamandi kita, apan kita kasambet denku, sidhi mantranku.
14.b Tamba rare sungkan gerah lan sing nyak madaar, piranti nyane : kulit punyan pahang, kulit punyan bidara cina, kulit punyan udani, kulit punyan sarikonta, kasuna, campuh samian kanti alus, yeh sane mare nyemak, batu selem sane marajah cara : ….. tanem di api sane kebus lantas adukang ajak ubad ane tunian. Yening sampun lebeng peseng, saring, lantas anggen ngubadin.
                          Sane pinaka sengguk nyane, piranti nyane : Kulit lawus, triketuka, pamor bubuk.
                          Piranti boreh nyane : kerikan punyan suren, kerikan punyan bohok, lempuyang kedis, triketuka, cuka tawun, lantas anggen morehin.    
/15.a/ Tamba mokan ring tengah kohkokohan medal nanah, sarananya mpu kunyit, salungid dui juwuk purut raris kagunayang anggen nambanin.
  Tamba bokan makasami sane ngamedalang rah sakeng cangkem, sakeng irung, sakeng panyingakan, sakeng silit, sakeng prana, sakeng odel
/15.b/ Sarananyane: daun bawang putih(kesuna), cendana, tanah sane wenten ring genahnyane ampo, genis batu, ginten ireng, santan kane, gening lungid, rereh pahan sane paling ring tengah, raris kaanggen nambanin.
  Tamba rare sungkan oteng rikala mokan ring tengah,
            Sarananyane: Krakap, dagingnyane lempuyang, isen apuh, mica, beras tuh raris kasimbuhang.
  Tamba rare nangis rikala wengi, saranannyane: lungan sampat, raris rajah ring bokongnyane, kasarengin antu pralapan mantra.